BİR ÇEŞİT KENAR MAHALLE WESTERN'İ
Fransa'da Vahşi Batı kanunlarını arayışa çıkan "Geronimo", "Johnny Guitar"ı ülkede yaşayan azınlıkların arasında canlandırıyor. Şehirde geçen bir kenar mahalle western'ine dönüşürken, leziz dans koreografileri, enerjik kurgusu ve haydut motifine yaklaşımıyla farkını belli ediyor. Elbette iki İbrahim Tatlıses şarkısı içeren işitsel yapının eşliğinde Türk halkının gelenek ve göreneklerine bakış da bizi ilgilendiriyor. Tony Gatlif'in uzun zamandır çektiği en ufuk açıcı film "Geronimo", yarından itibaren sinemalarda izlenebilir.
19. yüzyılın başlarında Meksika'da dünyaya gelen bir apaçi liderine ya da kızılderiliye 'Geronimo' ismi verilmişti. Bu kelime, yabaniliği, vahşiliği temsil ediyordu. Geronimo birçok western filminde karşı tarafta durarak 'kötü adam' yerine geçti. En azından yan rollerde... Tony Gatlif ise Roman asıllı bir Fransız yönetmen... 90'larda çingenelerin dünyasına el attı, o gün bugündür gözü başka bir şey görmüyor.
"Çılgın Yabancı" ("Gadjo Dilo", 1997) ile son bulan Çingene Üçlemesi onu dünyaya tanıttı. 2000'lerde "İntikam" ("Vengo", 2000) ve "Sürgün" ("Exils", 2004) en çok beğenilen filmleri oldu. Ama bu zaman diliminde yoran ve anlamsız yan karakterlerle tatmin etmeyen eserlere de imza attı. Burada ise kendi dünyasında tutarlı durma adına bir adım atıyor Gatlif. Meksika'nın yerine Fransa'nın güneyi geçiyor.
GÖRÜCÜ USULÜ EVLİLİK
"Geronimo", bir Türk aileye görücü usulü gidecek Nil'in peşinde arabuluculuk yapan Geronimo'yu izliyor. Bu ünlü lider, bir kadın kılığında yeniden canlandırılıyor. Sorunları çözme, her derde deva olma gibi özellikleri var. Mitik karakterlere de benziyor.
Céline Sallette'in tiplemesi sanki "Johnny Guitar"ın (1954) Vienna'sı (Joan Crawford) misali bir birleştiricilik, bir feminist western dokusu getiriyor. Gatlif de şarkıları, kurguyu ve sinematografiyi capcanlı ve özel bir yapı için kullanıyor yine. Gerçekçiliğin geleneksel, kurgunun basmakalıp, müziklerin klasik olmadığı bir film bu...
SALLANAN KAMERAYA EGZOTİK AMBALAJ
Piyano, keman, rap, breakdans, flamenko ve arabeskin iç içe geçtiği eklektik bir şarkı seçimi var. Tam Gatlif'in ağzına layık... Çingeneler ile Türklerin çatışması tanıdık bir ambalaj getiriyor. İbrahim Tatlıses'in sesini ve bestelerini duymamızı sağlıyor. "Batı Yakasının Hikayesi" ("West Side Story", 1961) ile "Protesto" ("La Haine", 1995) melezi bir yapı canlanıyor sanki. Yönetmen bir kez daha asi, özgürlükçü, suça meyilli ötekiler yaratıyor. Maddi açıdan bunalımlı tiplerden beslenen kenar mahalle bakışı tutuyor. Fransızca, Türkçe derken Geronimo'nun konumu iyi belirleniyor.
Özellikle dans sahnelerinin işitsel gücü gerçekçi görsellikle dengeleniyor. Müzikal atışmalar, lezzetli koreografileri hedefe yönlendiriyor. Gatlif'in her filmindeki gibi burada da bir enerji var. Sekste, kovalamacada olsun, belki Safdie Kardeşler'e de miras kalmış dinamizm içine alıyor. Çok ileriye gitmeden iş bitirirken, kime yakın duruyor bilinmez. Ama bir alt kültür temsili yaratmak bu konuda sinemasal duruyor. El-omuz kamerası böylece işlevsel ve egzotik bir bedene kavuşuyor.
GATLIF SİNEMASININ 'JOHNNY GUITAR'I
Fransa'nın kenar mahallesine bakarken bizim töre meselesine girmek, o geleneksel kavrama dışarıdan bir bakış yerleştirmek, sanki Fatih Akın'ın anlayışına teğet geçen bir yedinci sanat görüşü getiriyor. Yakın planların, doğallığın öne çıktığı sinematografik tercihler kurgunun hızıyla buluşuyor. Gatlif'in kurgucusunu değiştirmemesi perdede ahengin gücüne dikkat çekiyor.
Sanki bir çırpıda kenar mahalle western'inin tanımı yapılıyor. Yönetmenin 'alt kültür' yönelimi, kovboy filminin 'feminist' geleneğiyle iç içe geçiyor, ya da Gatlif sinemasının "Johnny Guitar"ı yamacımızda beliriyor. Gangster, kovboy, haydut (outlaw) gibi karakter tanımları gözden geçiriliyor. Hiner Saleem'in Kürt western'i "Benim Tatlı Biber Diyarım" ("My Sweet Pepper Land", 2013) ile kardeşlik olmasa bile kuzenlik bağı gözden kaçmıyor.
Gatlif, her karenin tasarımı, anlamı üzerine uğraşmaktan ziyade, kurgu-müzik-kamera dengesiyle anlam yaratan bir yönetmen. Onun anlatısındaki titizlik, çerçevelerin detaycılığının önüne geçiyor. Kenar mahalle temsili de burada leziz duruyor. Çingeneler 'net' ana karakter olmaktan çıkınca Türklük, Müslümanlık ve apaçilik ile ilişki tutuyor. Bu omurgadan da aslında bize uygun bir yaşam biçimi ortaya çıkıp, "Transylvania"daki (2006) Türk kökenli tipleme –ki onu da Birol Ünel canlandırmıştı- akla geliyor.
19. yüzyılın başlarında Meksika'da dünyaya gelen bir apaçi liderine ya da kızılderiliye 'Geronimo' ismi verilmişti. Bu kelime, yabaniliği, vahşiliği temsil ediyordu. Geronimo birçok western filminde karşı tarafta durarak 'kötü adam' yerine geçti. En azından yan rollerde... Tony Gatlif ise Roman asıllı bir Fransız yönetmen... 90'larda çingenelerin dünyasına el attı, o gün bugündür gözü başka bir şey görmüyor.
"Çılgın Yabancı" ("Gadjo Dilo", 1997) ile son bulan Çingene Üçlemesi onu dünyaya tanıttı. 2000'lerde "İntikam" ("Vengo", 2000) ve "Sürgün" ("Exils", 2004) en çok beğenilen filmleri oldu. Ama bu zaman diliminde yoran ve anlamsız yan karakterlerle tatmin etmeyen eserlere de imza attı. Burada ise kendi dünyasında tutarlı durma adına bir adım atıyor Gatlif. Meksika'nın yerine Fransa'nın güneyi geçiyor.
GÖRÜCÜ USULÜ EVLİLİK
"Geronimo", bir Türk aileye görücü usulü gidecek Nil'in peşinde arabuluculuk yapan Geronimo'yu izliyor. Bu ünlü lider, bir kadın kılığında yeniden canlandırılıyor. Sorunları çözme, her derde deva olma gibi özellikleri var. Mitik karakterlere de benziyor.
Céline Sallette'in tiplemesi sanki "Johnny Guitar"ın (1954) Vienna'sı (Joan Crawford) misali bir birleştiricilik, bir feminist western dokusu getiriyor. Gatlif de şarkıları, kurguyu ve sinematografiyi capcanlı ve özel bir yapı için kullanıyor yine. Gerçekçiliğin geleneksel, kurgunun basmakalıp, müziklerin klasik olmadığı bir film bu...
SALLANAN KAMERAYA EGZOTİK AMBALAJ
Piyano, keman, rap, breakdans, flamenko ve arabeskin iç içe geçtiği eklektik bir şarkı seçimi var. Tam Gatlif'in ağzına layık... Çingeneler ile Türklerin çatışması tanıdık bir ambalaj getiriyor. İbrahim Tatlıses'in sesini ve bestelerini duymamızı sağlıyor. "Batı Yakasının Hikayesi" ("West Side Story", 1961) ile "Protesto" ("La Haine", 1995) melezi bir yapı canlanıyor sanki. Yönetmen bir kez daha asi, özgürlükçü, suça meyilli ötekiler yaratıyor. Maddi açıdan bunalımlı tiplerden beslenen kenar mahalle bakışı tutuyor. Fransızca, Türkçe derken Geronimo'nun konumu iyi belirleniyor.
Özellikle dans sahnelerinin işitsel gücü gerçekçi görsellikle dengeleniyor. Müzikal atışmalar, lezzetli koreografileri hedefe yönlendiriyor. Gatlif'in her filmindeki gibi burada da bir enerji var. Sekste, kovalamacada olsun, belki Safdie Kardeşler'e de miras kalmış dinamizm içine alıyor. Çok ileriye gitmeden iş bitirirken, kime yakın duruyor bilinmez. Ama bir alt kültür temsili yaratmak bu konuda sinemasal duruyor. El-omuz kamerası böylece işlevsel ve egzotik bir bedene kavuşuyor.
GATLIF SİNEMASININ 'JOHNNY GUITAR'I
Fransa'nın kenar mahallesine bakarken bizim töre meselesine girmek, o geleneksel kavrama dışarıdan bir bakış yerleştirmek, sanki Fatih Akın'ın anlayışına teğet geçen bir yedinci sanat görüşü getiriyor. Yakın planların, doğallığın öne çıktığı sinematografik tercihler kurgunun hızıyla buluşuyor. Gatlif'in kurgucusunu değiştirmemesi perdede ahengin gücüne dikkat çekiyor.
Sanki bir çırpıda kenar mahalle western'inin tanımı yapılıyor. Yönetmenin 'alt kültür' yönelimi, kovboy filminin 'feminist' geleneğiyle iç içe geçiyor, ya da Gatlif sinemasının "Johnny Guitar"ı yamacımızda beliriyor. Gangster, kovboy, haydut (outlaw) gibi karakter tanımları gözden geçiriliyor. Hiner Saleem'in Kürt western'i "Benim Tatlı Biber Diyarım" ("My Sweet Pepper Land", 2013) ile kardeşlik olmasa bile kuzenlik bağı gözden kaçmıyor.
Gatlif, her karenin tasarımı, anlamı üzerine uğraşmaktan ziyade, kurgu-müzik-kamera dengesiyle anlam yaratan bir yönetmen. Onun anlatısındaki titizlik, çerçevelerin detaycılığının önüne geçiyor. Kenar mahalle temsili de burada leziz duruyor. Çingeneler 'net' ana karakter olmaktan çıkınca Türklük, Müslümanlık ve apaçilik ile ilişki tutuyor. Bu omurgadan da aslında bize uygun bir yaşam biçimi ortaya çıkıp, "Transylvania"daki (2006) Türk kökenli tipleme –ki onu da Birol Ünel canlandırmıştı- akla geliyor.